W naszych ogrodach pojawia się, szczególnie w ostatnich latach, mnóstwo odmian i gatunków ciemierników, więc warto poznać- choć z grubsza- w jaki sposób specjaliści od tych pięknych roślin klasyfikują je i na podstawie jakich cech. Jest to wątek dla wytrwałych i ciekawskich, natomiast może znudzić tych, którzy traktują ciemierniki tylko jako rośliny ozdobne, bez wgłębiania się w szczegóły. Czasami jednak, na stronie znanych w Europie sprzedawców ciemierników, Petersów, zatrzymujemy się i zastanawiamy, dlaczego HGC Ice N'Roses Rosado, czy Red, znajdujemy pod dziwną zakładką: 'Artkreuzungen'.
Jeśli interesuje Cię odpowiedź, zapraszam do przeczytania poniższego tekstu.
W 1989r. Brian Mathew , zasłużony brytyjski botanik, podzielił wszystkie gatunki ciemierników na sześć sekcji. Jego klasyfikacja sporządzona została przy uwzględnieniu różnych cech, takich jak:

- wymagania siedliskowe
- sposób wzrostu (obecność lub brak łodygi)
- właściwości kwiatów i nasion (kształt i właściwości pylników, wielkość i kształt nasion)
- zdolność do hybrydyzacji/ rozmnażania przez nasiona
- różnice w kolorach liści i kwiatów


Klasyfikacja, jaką sporządził B. Mathew (bez nowych ciemierników hybrydowych np Helleborus iburgensis, bo wówczas nie istniały)

.

1. Syncarpus: - H. vesicarius . . . . . .. . . . . . . . .

2. Griphopus: H. foetidus . . . . . . . . . . . . . .

3. Chenopus: - H. argutifolius - H. lividus . . . . . . . . . . . . .

4. Helleborus: - H.niger . . . . . . . . . . . . . .

5. Helleborastrum: - H. abruzzicus - H. atrorubens - H. bocconei - H. croaticus - H. cyclophyllus - H. dumetorum - H. hercegovinus - H. istriacus - H. liguricus - H. multifidus - H. occidentalis - H. orientalis - H. purpurascens - H. torquatus - H. viridis

6. Dicarpon: - H. thibetanus . . . . . . .. .

Ciemierniki- gatunki łodygowe i bezłodygowe

Gatunki ciemierników są ogólnie podzielone na dwie grupy:
- gatunki łodygowe (caulescent)
- gatunki bez łodygi (acaulescent).

Różnica między nimi polega na tym, że rośliny caulescent budują łodygi nad gruntem, podczas gdy rośliny acaulescent nie.

Na kolażu, po lewej, ciemiernik cuchnący z widoczną łodygą, z której wyrastają liście i kwiaty (caulescent) . Po prawej, ciemiernik ogrodowy, którego kwiaty i liście wyrastają wprost z podziemnego kłącza (acaulescent).



W skrócie:

- u gatunków łodygowych (caul.) liście i kwiaty wyrastają z pionowo wzniesionych, twardych pędów. Gatunków caulescent nie można rozmnażać przez podział. Są krótkowieczne, zazwyczaj dożywają kilku lat (od 2 do 4) i potrafią osiągnąć nawet do 100- 120 cm wysokości, a ich łodygi zamierają po wyprodukowaniu nasion, jak np u ciemiernika cuchnącego.
- u gatunków bezłodygowych (acaul.) kwiaty i liście wyrastają wprost z gruntu, a ściślej pisząc, z podziemnych kłączy, jak np u ciemiernika wschodniego, popularnych ciemierników ogrodowych, czy zielonego. Wysokość tych ciemierników przeważnie nie przekracza 45 cm, ale są długowieczne i w dobrych warunkach dożywają nawet 25 lat.

Przez wiele lat uważano, że gatunki bezłodygowe i łodygowe nie mogą być krzyżowane, ale obecnie uzyskano już takie hybrydy np Helleborus glandorfensis, czy Helleborus iburgensis.

Helleborus niger jest w tym zestawieniu gatunkiem wyjątkowym- jest zaliczany zarówno do grupy ciemierników bezłodygowych (acaulescent) gdyż nie wytwarza łodyg nad ziemią , ale innymi cechami nie pasuje do gatunków tej grupy.

Ostatnia grupa- Artkreuzungen- to hybrydy międzygatunkowe. Zaliczamy do niej tak ostatnio popularne HGC Ice N'Roses i pod taką właśnie nazwą zakładki można je znaleźć na stronie Petersów.

Klasyfikacja C. Colston Burrell and Judith Knott Tylor z 2006 roku

.

1. Acaulescent H. abruzzicus H. atrorubens H. bocconei H. cyclophyllus H. dumetorum H. hercegovinus H. istriacus H. liguricus H. occidentalis H. odorus H. orientalis H. purpurascens H. thibetanus H. torquatus H. vesicarius H. viridis

2. Acaulescent/Caulescent H. niger . . . .

3. Caulescent H. argutifoius H. lividus H. foetidus . . , . . .

4. Artkreuzungen H. x ericsmithii H. x ballardiae H. x nigercors H. x hybridus H. x lemperii H. x glandorfensis H. x iburgensis . . .

Na kolażu u góry trzy ciemierniki łodygowe, na dole, bezłodygowe




.

Fajnie opisane Poll… dzięki … i czekam na ciąg dalszy ciekawostek.
A Jakimi cechami Helleborus Niger odstaje od grupy. ” bezłodygowców”?

a.nia napisał:
Aniu, chodzi o to, czego nie widzimy, bo znajduje się pod ziemią-Helleborus niger rozrasta się kłączami, z których wychodzi tylko jedna, jakby osobna roślina. Skoro osobna, a łodyga kwiatowa po kwitnieniu i zawiązaniu nasion zamiera, to jest to częściowo cecha łodygowców. Myślę, że zamieszczona poniżej ilustracja lepiej pokaże to, co czasem ciężko ubrać w plastyczny opis. Zdjęcie pochodzi ze strony ArtStation Josepha Landona, gdzie udostępniono je do bezpłatnego pobrania.




Dodam, że zaliczanie ciemiernika białego do obu sekcji jest ostatnio podważane i większości opisów zalicza się go jednak do bezłodygowców. Ja mam podobne odczucie, ale nie jestem botanikiem i nie bardzo mam prawo wypowiadać się w swoim imieniu. Nad klasyfikacjami niech myślą ci, którzy mają dogłębną wiedzę botaniczną.

.

Warto wyjaśnić nazwy sekcji, bo brzmią bardzo niezrozumiale i egzotycznie....

.

1. Syncarpus:

2. Griphopus:

3. Chenopus:

4. Helleborus

5. Helleborastrum:

6. Dicarpon:

Sekcja Helleborastrum- gatunki tej sekcji łatwo się ze sobą krzyżują i tworzą hybrydy nazywane ogólnie ciemiernikami mieszańcowymi, ale- jak piszą znawcy- ta sekcja jest nieco naciągana i na pewno powinna być poddana korekcie. Przypomnę, że to tej licznej w gatunki sekcji należą m.in H. atrorubens, H. croaticus, H. orientalis, H. purpurascens (pełny spis w pierwszym poście).
.
Sekcje Syncarpus i Dicarpon skupiają ciemierniki pod kątem nasienników
Syncarpus , ' nazwa oznaczająca posiadanie trzech połączonych zestawów narządów rozrodczych lub słupków (zrosłoowockowe/ synkarpiczne). Jest reprezentowana przez H. vesicarius, który posiada 3 owocolistki (my powiedzielibyśmy po ogrodowemu, nasienniki) połączone ze sobą na połowie swojej długości. Analogicznie, Dicarpon obejmuje gatunki, które mają dwa połączone owocolistki zawierające nasiona. Jedynym przedstawicielem tej sekcji jest ciemiernik tybetański.

Na kolażu po lewej widoczne od góry trzy nasienniki H. vesicarius, po prawej, dwa H. thibetanus


Zdjęcie H.vesicarius zrzucone fragmentem ze strony RBG Kew

Sekcje Griphopus i Chenopus nawiązują do budowy liści:
Griphopus ciemierniki z tej sekcji mają wąskie, podzielone liście, które przypominają stopy mitycznego gryfa, zaś liście ciemierników z sekcji Chenopus składają się z trzech segmentów, jak łapa/stopa gęsi

Na kolażu po lewej, liść H. argutifolius posiadający tylko 3 segmenty (Chenopus), po prawej, liść H. foetidus, jedynego reprezentanta sekcji Griphopus



Helleborus niger został ujęty osobno, jako odbiegający cechami od innych gatunków tych zestawień. Nie ma liści, jak stopa gęsi, czy gryfa, nie ma 3, ani 2 zrośniętych ze sobą nasienników i niełatwo się krzyżuje z innymi gatunkami np. istniej w tej chwili tylko jedna bezpośrednia hybryda ciemiernika białego i tybetańskiego- piekielnie drogi i mało dostępny Helleborus x belcheri. Co prawda, od czasu, gdy Mathew stworzył tę klasyfikację powstało kilka hybryd, ale mimo wszystko, nie krzyżuje się tak łatwo, jak ciemierniki hybrydowe, pochodzące od ciemiernika wschodniego.


To tyle w temacie wyjaśnienia dziwnych nazw sekcji ciemierników.
Co do mnie, mam mieszane uczucia, bo wolałabym chyba podziały gatunków wg jednakowych kryteriów np podział wszystkich wg ilości owocolistków, czy wg budowy liści. Dla mnie byłby bardziej przejrzysty i pełny... Ale cóż, jak napisałam, botanicy chyba wiedzą, co robią?


.